»Культурный шок»

Бірнеше күн бұрын  Фейсбукте Николя Журнудың осы бір тамаша суретін көріп, не деген шынайы карикатура деп қынжылдым. Кейін пікірлер ішінде бұл жай сурет емес, „Культура и СМИ„ деген кітаптың мұқабасы екенін білдім. Авторы да тез табылып, достар қатарына қосылды – Әсел Мусинова ГАТОБтағы балерина, гугл арқылы іздеп қарасам, республикалық басылымдарда балет жайлы көптеген мақалалардың авторы да екен.

Әсел Ахметовнадан бұл монографияны міндетті түрде сатып аламын деп шештім де, бүгін ол кісімен кездесіп, таныстым. Таң қалғаным, Әсел Ахметовна Селезнев атындағы хореографиялық  училищены бітіріп, кейін ҚазҰУ-тің журфагын, кейін магистратурасын тәмамды, қазір филология ғылымдарының кандидаты, өнертанушы, ҚазҰУ-де оқытушы болып жұмыс жасайды. Кітаптың алғашқы бетін ашып, монография кімге бағышталады деген сөзінде „…атам Сералы Қожамқұлов…„  дегенді оқыдым. Міне, дарынды адамдардың ұрпағы деген осылай болады екен ғой… Осыдан екі жыл бұрын қазақ театрынының тарихымен танысамын деген ниетпен Сералы Қожамқұловтың бір ескі кітабын оқыған едім, ұлы актер өз очерктерінде жастық кездерін, өнер жолындағы алғаш қуаныштары мен қиындықтары, рөлдері жайында жазған еді. Ал бүгін немересінің еңбегімен танысудың сәті түсті.

Монографияда БАҚ пен мәдениеттің бір-біріне деген әсері, өнер тақырыбындағы салалық газет-журналдарға шолу және ондағы материалдардың жазылуы, сонымен қатар, автор рецензия, репортаж, шығармашылық портрет, сұхбаттың ерекшеліктеріне тоқталады. Әсел Мусинова мәдени тақырыптағы сынды жоқтап, журналистикамыздың үлкен проблемасы жайында айтады. Шынымен де, сын жанрлары бізде дамымаған, театр, балет, опера болсын, рецензия жазуға келгенде бұл салада біліміміздің төмен екені айдан анық көрініп тұрады.

Кітапты бір шолып шығып, оның әдеби-көркем рецензия жазуда журналистерге пайдасы зор деген ойда қалдым.

Вакансия: жас журналистер қажет

Достар, қазақ тілді интернет-жоба үшін жас журналистер қажет. Жұмыс Алматы қаласында болмақ. Бізге белсенді, ширақ, Қазнеттің дамуына ат салысамын дейтін, әдебиет, мәдениет тақырыбында жаза алатын студенттер немесе интернет-журналистика саласында тәжірибе жинаймын дегендер қажет.

Түйіндемені aliya@yvision.kz адресі бойынша жіберіңіз. Түйіндемемен бірге өзіңіздің мақалаларыңызды, блогыңыз бар болса, оған сілтеме, жарияланған және жарияланбаған жазбаларыңызды жіберсеңіздер, тіпті жақсы.

«Жастарды басқа қырынан көрсеткім келеді»

Жылдың басында төмендегі материал газет пен Жаңа Еуразия сайтының орысша бөлімінде жарияланған еді, интернетте қазақша нұсқасы жоқ болғандықтан, сұхбатты блогыма орнатуға жөн көрдім.

Қаңтар айының бірінші жартысында қазақстандық және ресейлік танымал әлеуметтік желілерінде қызықты қысқа метражды «Скажи» атты кино жарияланды. Кино 7 минутқа жетер-жетпес болса да, аз уақыттың ішінде интернет-пайдаланушылардың арасында тез таратылып, жылы лебіздер мен көптеген жағымды пікірлерге ие болды. Кейін келе бұл киноның авторы қарағандылық Дәулет Тукаев екені анық болды. Дәулет Астана қаласындағы Қазақ Ұлттық Өнер Университетінің режиссура, кино және ТВ факультетінің бірінші курс студенті екен. Ал интернетте жарияланған видеосы – университетте берілген үй жұмысы болып шықты. Алайда, Дәулет бұл тапсырмаға бей-жай қарамай, киноға бар ынта-жігерін салған. Киноның сюжетіне келер болсақ, бас кейіпкер – стрит-арт өнерімен (яғни көшеде бояуы бар балон мен трафарет көмегімен сурет салады) айналысатын жігіт. Ол көшеге шығып, өз өнері арқылы басқаларды салауатты өмір сүруге, білімге, шындыққа шақырады. Киноның соңғы секундтарында көрермен басты кейіпкердің мылқау екенін түсінеді, алайда стрит-арт арқасында қаншама маңызды нәрсе айтқанын байқай алады. Уақыт ұзамай, демалыста Қарағандыда жүрген Дәулетті тауып алып, арнайы «Қазақстан Іскері» газетінің оқырмандары үшін оған бірнеше сұрағымызды қойған едік.  

  – Дәулет, кино өнеріне соншалықты неге құштарсыз және де режиссура факультетін неге таңдадыңыз?

– Мен 14 жасымда монтажға қатты қызыққан болатынмын, ағамның мобильді телефонына видео түсіретінмін көбінде, ал 16-ға толғанда үйдің іші маған хендикам камерасын сыйлады. Сол кезден бастап мен Астана мен Қарағанды қалаларында өтетін хип-хоп чемпионаттарын түсіре бастадым.

  – Ал «Скажи» фильмінің идеясы қалай туды?
– Университетке түскен кезде мен алғашқы киномды Қарағандыда түсіріп, оны стрит-арт өнерімен байланыстырамын деп шештім, себебі стрит-артпен 16 жасымнан бастап айналысамын. Стрит-арт – бұл киноның мұқабасы іспетті. Ал сюжетке келер болсам, сол кезде жеке өмірімде көп уайым, проблемалар болды. Фильмнің сюжетіне бұл қатты әсер етті, сонымен қатар, телевизияда қазір көбінде өтірік пен жарнамадан басқа ештеңе жоқ екенін тағы айтқым келді. Негізгі идея түсіруге дейін бір күн қалғанда келді, мен киноны демалыс күндері түсіріп, дүйсенбі күні оқытушыма көрсетуім қажет еді. Үлгермей қалам ба деп қорықтым, ақыры бәрін уақытында тапсырдым. Менің оқытушым – елімізге танымал режиссер, сценарист Ася Сулеева – материалымды қарап шығып, жоғары бағасын берді, 3-ші курстың деңгеймін де салыстырды, мен тіпті бірге оқып жүрген курстастарымнан ұялып та қалдым.
– Түсіру жұмыстары мен басты кейіпкер жайында айтып өтсеңіз?
– Басты рөлде менің Асыл Уразбеков деген досым ойнайды. Асыл үш жылдан астам граффити және стрит-арт өнерімен, музыкамен айналысады, electro dance та билейді. Кинодағы аудио жағын айтар болсам, оны қарапайым mp3 плеерге жаздырдық, ал видеоны Canon D550-ге түсірдік.
– Фильмнің негізгі идеясы не, онымен басқаларға не айтқыңыз келді?
– Фильмнің негізгі тақырыбын да, идеясын да екі сөзге сыйдыра аламын – “stay true”. Яғни, қашан болса да, өз-өзіне адал болу керек.

Қазақ драмасы…

… сахна және шымылдықтың әр жағында

Биылғы жылдың басында белгілі журналист, публицист, қоғам қайраткері, «Ұлтқа қызмет ету» кітабының авторы, «Арай-Заря», «Дәуір-Время», «Эпоха» басылымдарының редакторы, «Аргументы и факты» газетінің колумнисі Сейдахмет Құттықадамның еліміздің бүгінгі тарихына арналған еңбегіне тап болдым.

Бұл кітап жайында іш пысқасын немесе блогымды жаңартайын деген мақсатпен жазып отырғаным жоқ, меніңше, бұл еңбекті еліміздің әр көзі ашық, көкірегі ояу азаматы оқуы тиіс. Неге десеңіз, біріншіден, бұл кітап мектептің бағдарламасында жоқ көптеген тарихи фактілер жайында баяндайды. Мысалы, 86 жылдың желтоқсанынан бастап, бүгінгі күнге дейін саяси сахнадағы барлық көрнекті тұлғаларды сөз етеді. Сонымен қатар, кітапта тәуелсіз елімізде алғаш партиялардың құрылуы, парламенттегі өзгерістер, министрлер мен президент арасындағы қарым-қатынастар, баспасөзіміздің ахуалы мен оппозициялық басылымдардың ғұмыры, депутаттық сайлау кезіндегі дауыстардың фальсификациясы, еліміздің экономикасы және т.б. маңызды тақырыптар ашылады. Автордың айтуынша, саяси мәдениет пен саяси білімнің жоқтығы қоғамның санасыздығы мен сауатсыздығына, тоқырауына әкеліп соғады.

Екіншіден, бұл кітапта автордың жиырма жылдың ішінде жарияланған тамаша мақалаларымен танысуға болады. Сейдахмет аға еліміздің саяси, экономикалық ахуалына сараптама жасап, кезінде Аслан Масхадов, Ходорковский, Новодворская сынды тұлғалармен де кездесіп, сұхбаттасқан еді.

Өкінішке қарай, республикамыздың кешегі және бүгінгі саяси өмірі шынымен де драмаға, не бір келеңсіздіктерге толы, бірақ бұл тарихымызды бұрмалап немесе бар нәрсені жоққа шығарудың амалы емес.

Мен де Блогкемп жайында…

Блогшылар құрылтайы жайында Интернетте қаншама жазба орнатылды, қаншама сурет, қаншама ресми ақпарат… Мен Мақпал мен Асхат аға жіберген пресс-релиздардан кейін (бұл қаңтар айынан басталды) шыны керек, бұндай ақпараттан жалықтым. Оған қоса, Блогкемп жайында жаңа ғана бір жазбаны бітірдім (орыс тілінде, Жаңа Еуразия үшін). Сонымен, көп сөздің қажеті не?

Мен үшін блогкемп керемет өтті, ал ұйымдастыру жағы мен хелптим жұмысы жоғары деңгейде болды  деп еш ойланбастан айта аламын 🙂 . Осыншама кісі келеді деп ойлаған да жоқпын, әсіресе шетелден келген блогшыларды көру қызық болды. Бұрыннан бері оқып жүрген Қалды қыз бен 6 градус, Розатай блогтарының иелерімен танысқаныма қуаныштымын, бұрыннан тек онлайнда таныс Сағынды оффлайнда көрудің де сәті түсті. Сонымен қатар, бұрыннан танитын, бірақ жиі көре бермейтін Қуаныш, Салтанат, Зере, Айко, Айкона, Мақпал, Есенгүл апай, Димаш, Тотыларды көрдім-ау. Айтпақшы, туғанынан бері тек интернеттегі фотолардан танитын Әминды енді өзім фотоға түсіре алдым 🙂

Барлық блогшылардың атын атай берсем, жазбам созылып кетер, сол себепті бар суреттерді жариялап, осымен доғарайын.

202-бет

…заң — бұл былтырғы жылы балаға сатып алынған шалбар, ал бізде болса — қашан болса да биылғы жыл, содан шалбар тігіс жағынан сөгіліп, тобығы көрініп тұрады. Заң өсіп келе жатқан адам үшін әрқашан тар әрі қысқа болмақ. Басында бір нәрсе жасап, кейін оған лайықты заң ойлап шығарсаң, жақсы; бұл заң кітапқа енгенше, саған жаңа заң қажет. Жасағанымның жартысы штаттың конституциясында анық жазылған деп ойлайсыз ба?

Robert Penn Warren «All the King’s Men»

Чехов және Айқындық Капитандары

Ұлы драматург биыл 150-ге толды. Бұл датаға орай мемлекеттік театрлар Антон Палычтың пьесаларын қоюға міндет көріп, «Шие бағы», «Шағала», «Үш апалы-сіңлілі» сынды қойылымдарды ұсынды.

Біздегі – «Шағала». Сюжетте әзіл болмаса да, автор оны комедия деп атаған, неге десеңіз, Чеховтың өзінен сұраңыз, ал біздікі тек болжау. Надандық, ақымақтық, маңғаздану мен жауапсыз махаббат, адасқан жандардың зары, суицид. Былай қарасаңыз, комедия ондай элементтерден тұрмайтын секілді. Трагедияның өзі – өкініш, аяныш пен ыза емес пе? Соған қарамастан, күзгі күндей жабырқаған, бақытқа орын таба алмаған комедия ғана нағыз үмітті сыйлай алады, – деп баяғы заманда, Чеховтан бұрын басқа драматургтар айтып өткен болатын. Ал орыс классигінің өзі бұл пьесадағы кейіпкерлерге аяушылық білдірместен, шымылдықтың әр жағынан оларға күліп тұрғандай. Зілсіз. Жай ғана амалсыз күлкі. Бірақ мәселе жанр таңдауда емес, сахнадағы қойылымда. Әбігершілік пен қарбаласты көре тұра, нақты бағыты бар қозғалыстың жоқтығын елестетіп көріңізші. Бұл динамикалық схеманың әлсіздігі ме, әлде акценттердің дұрыс қойылмауы ма – айта алмаймын. Тек бұндай театр қай драматургтың пьесасын сахналаса да, Шоу не болмаса Ибсен, Шекспир не Беккетті сөйлете алмайды деп қорқамын. Себебі онда атам заманнан аманат қылып сақтаған шаблондарға тиісуге болмайды! Осы жолы да: мыналар Оразбековтың «Бір түп алма ағашындағы»

Талдықорғандағы «Мінбердің» семинары

Қазан айының 4-5 күндері Талдықорғанға барып қайтуға мүмкіндік туды, оның себебі жоқ емес. Жергілікті тамаша журналистермен танысып,  қаланың таза ауасын жұтып, демалып қайттік. Төменде семинардың суреттері, барлығы емес әрине.

«Намыссыздарды, ұяты жоқтарды аяймын»

Маржан Ершуға Болат Атабаев берген сұхбаттан үзінді:

Біздің көрермен туралы

– Өзіңіз де  Германияға барып,  сондағы неміс театрында режиссерлік  қызметте болып қайттыңыз. Немістерді таңғалдырдыңыз ба?

– Немістер таңғалмайды. Олар есекарба сияқты жұмыс істегенді ғана біледі. Маған сын көзбен қарады. «Осы қазақтың қолынан  не келеді дейсің» деп күмәндана қарады. Өнер жолы – қиын жол. Мақтаншақтар мен қуыскеуделерді уақыты келгенде  жағалауға лақтырып кетеді. Батыста өнерге, өнер адамдарына еркіндік берілген. Сегіз-он сағат  жан қинап жұмыс істейді. Қалған уақытында бос. Кітап оқиды ма, демалады ма өз еркі. Еңбекақы келісім-шарт бойынша төленеді.  Бір спектакль  бір ай ғана сахналануы мүмкін. Тіпті одан аз уақыт. Сұранысқа сай болмаса, ығысып  түсе береді. Олар спектакльді түсінбесе, екі-үш мәрте,  тіпті одан да көп мәрте келіп көре береді. Демек, көруге тұрарлық   деген сөз. Ал бізде ше? Сұмдық түсініксіз дейді де, орнынан тұрып жүре береді. Яғни, көрермен ойланбайды немесе ойлануға ерінеді. Оларға жалт-жұлт еткен жарық шам,  тарсылдаған музыка түсінікті. Германияда бірнеше спектакль қойдым. Ол елге таңғалдыру үшін емес, өзім  бірдеңе үйрену үшін, көру үшін, таңырқау үшін бардым. Бізде эмоцияға көп мән берілсе, батыста  басқа рационға назар аударылады. Бізде сахнаға шыққан қойылымнан тек қана тәрбиелік  жағын іздейді. Өнердің эстетикалық, танымдық, ақпараттық, мифтік  жағын да танып түсіну бар емес пе?!

«Бекежан  – қара күш, Төлеген – демократия, Жібек – халық»

– Қазақ көрермендері сәбилік-санада қалып барады дегеніңіз бе бұл..

– Драма  – тартыс. Драмада ақ, қара, басқа да түстер бар. Менің түсінуімше, бұл ел ақ пен қарадан басқа түсті көргісі келмейді. Немесе көруге дағдыланбаған. Көргіш көз, сезгіш жүрек  болмаса,  өнер  тұл. Тек ақшамен, атақ, сыйлық  берумен  мәселе шешілмейді. Мысалы, «Қарагөзді» қойғанымда, мынадай шешім жасадым: Сүйгеніне қосыла алмай арманда  кеткен Қарагөз сұлуды  табалдырықтың астына тастадым. Қарагөздің асына келгендер оның мүрдесін аттап өтіп, сапырып қымыз ішіп, саңқылдап күліп әңгіме соғып отырады.  Трагедия ма, трагедия!  Мұны көргендер  маған қарсы сын айтты.  Бұлай ету дұрыс емес десті. Мен Қарагөздің трагедиясын өзімше көргім, көрсеткім  келген шығар. Сол тұста Әбіш Кекілбаевтың маған «Ішіндегі құндылығы бар інген оқыс қимыл жасамас болар» деп айтқаны бар. «Қыз Жібекті» қойдым. «Қыз Жібек»  қай кезде де өзекті тақырып. Менің тануымда: Бекежан  – қара күш, Төлеген – демократия, Жібек – халық. Бұл қойылым брейк биімен өрнектелді. Қимыл-қозғалыс, мимика би тіліне көшті. Төлеген аспанға көтеріліп, Жібек сызылған құстың қанатындай көрініс береді. Шешімінде Бекежан  көзі ашық, суға батпай  тұрып қалады. Бұл «жер бетінде  зұлымдық  жерленбейді»  дегенді білдіреді. Қойылымның сахналық киімдері қарапайым, алкызыл ашық түстерден тұрады. Бұл – жастықтың түсі. Бұл қойылымды қайтадан сахналасам, мүмкін тағы да өзгерістер  енгізетін шығармын. Тап осылай қойылды. Өнерде осылай қалуы  керек деген қатып қалған  қағида  жоқ  қой.  Өнер үнемі дамып, жетіліп отырады емес пе?! «Абайды» қойғанымда  сахнаға үш Абай шығардым. Көтерісшіл Абай, Философ Абай, Жас Абай. Философ Абай  ақыл-ойымен алға шығады. Жүрегімізбен сүйетініміз де осы Абай емес пе?!

«Қыз Жібек»

Шиллердің «Махаббат пен зұлымдығы»

Травиата

Бейшара жандар! Оларды сүйе алмасаң да, аяуға болады. Сіз күннің сәулесін көре алмаған соқырды, жан дауысын жеткізе алмаған керең адамды аяйсыз, бірақ ұят болады-ау деген сезіммен, жүректің соқырлығы, жанның кереңдігі, ұяттың мылқаулығы үшін, және оның үстіне, еріксіз жақсылықты түсіне алмаған, құдайды танымаған, махаббат пен діннің таза тілінде сөйлей алмаған бақытсыз қайғы-қасірет иесін есіркей алмайсыз.

extrait du roman ‘‘La Dame aux Camélias’’ Alexandre Dumas fils