Ақпарат көзі – Ньюсмейкер

Жаңалық, жаңалықты іздеу, жаңалық жасау… барлығы да «ақпарат көзіне» байланысты болып тұрады. Ал жаңалық нарығында Ньюсмейкерлердің рөлі әлдеқашан белгілі. Ньюсмейкер – ағылшын тілінен аударған кезде, жаңалық жасаушы. Журналистер осы сөзді «маңызды ақпарат көзі» ретінде қолданады: дәл қазір не болып жатқанды басқалардан гөрі жақсы білетін. Мемлекеттің маңызды тұлғалары – ньюсмейкерлердің алдыңғы шебінде.

Басқа салада, мысалы, коммуналдық қызметтің жұмысы туралы репортажда, ньюсмейкер рөлінде су асты құбырлары жайында хабары бар адам немесе құбыр сапасының нашарлығы жайында айтып беретін слесарь-сантехник бола алады. Осы қызмет саласының бастығынан алынған сұхбатқа слесарь-сантехник карсы пікір айта алады. Ал жақсы корреспондент екі пікірді көрсетіп, мәселеге байланысты бейтарап ақпаратты жеткізу қажет.

Бүгінгі таңда, көп газеттерде растаудың үш ережесі жақсы қалыптасқан. Журналист бір фактқа қатысты үш пікір білдіргендерді көрсетпесе,

Үрейлендіруден жалықпағандар

Біз апат атаулымен гипноздалғанбыз. Кейбір журналистер шектен шығып кетеді, олар «таң қаларлық», «болып көрмеген», «керемет», «ес кетерлік» деген эпитеттерді жаудыра береді. Сонысы олардың үрейге деген құмарын көрсетіп-ақ тұр. Олар суреттегі өлімді жақсы көреді. Олардың кәсібі де сол. Және олардікі дұрыс: бұл Дантенің «Тозағы», Октав Мирбоның «Азап бақшасы», Фрэнсис Бэконның суреттері сияқты тамаша. Бұл сұмдықтың арбап алғанынан ұялудың қажеті жоқ. Дж. Г. Баллард: «Зорлық – XXI ғасырдың поэзиясы».

extrait du roman «L’égoïste romantique» Frédéric Beigbeder

Журналист-студенттер мекені

Кез келген елдің журналистика факультетінің студенттері «Бүкіл әлемнің журналист-студенттері» атты жаңа онлайн желіге қатыса алатын болды. Желіде профайл ашып, басқа студенттермен танысуға, араласуға болады.

Әр қолданушы идеяларын ортаға салып, жобаларын көрсетіп, материалдарға байланысты пікір білдіре алады.

Желі Durham College Innovation Fund қаржылық демеуімен Durham College-де (Ошава, Канада) құрылды.

Толығырақ – http://www.globalstudentjournalists.net

Ақпарат көзі.

Жаңалық дегеніміз не? (2)

Жалғасы

Осылайша, журналистер айтулы емес оқиғалар жайында жазған кезде әдейі осы хабарды жаңалыққа ұқсататын сөздерді пайдаланып жазуды үйренеді. Біз, аз болса да, назар аудартатын нәрселерді тауып алуға тырысамыз. Бұл түнерген алхимия – қайдағы жоқ сілімтіктердің сотталуын немесе саяси қозғалыстарды жаңалыққа айналдыртып, аз уақытқа оқырманның не тыңдарманның көңілін аударту. Осындай алхимиялық  әрекеттерді жасау үшін журналистер шынайы өмірге жаңа форма дарытып, ұсақ-түйектен арылтып, оқиғаны оңайлатып, ауыз-екі тілдің сапасын «жақсартып», кейде сюжетке шынайылықты қосу үшін цитаталарды ойдан шығарады. Бұл тек қана журналистердің жұмысы емес. Адамдардың көбісі санадан тыс тура солай жасайды. Біз өсектің үзіндісін естіп қаламыз да, оны қайта әңгімелеп береміз. Әңгімені қызықты қылдыру үшін өзімізге релевантты емес көрінген жерлерін жоқ қылып, ең қызықтысын алдыңғы орынға шығарамыз. Өзіміздің дос-туыстарымызбен шын мәнісінде болған оқиғаларды аяқталған эпизодтарға, қаһармандық немесе қайғылы жағдайларға айналдырамыз. Сонымен қатар, күнделікті өмірді «хикая» топтамасы етіп қылдырамыз. Ғалымдар мидың сипаттамасын жасаған кезде хикаяларды ойдан шығару мен әңгімелеудің жолдарын және облыстарын да тауып алады. Олар  сөйлеу мен грамматикамен тығыз байланысты болады: адамға әңгімелеуге итермелейтін импульс өте маңызды. Ал журналистика – өсектің индустриялануы.

жалғасы бар

Жаңалық дегеніміз не? (1)

Жаңалық дегеніміз не және ол қандай болу керек сияқты сауалдар студент кезімізде де жиі қойылатын. Ұстазымыз Мартбек Тоқмырза «ең жақсы жаңалық – бұл жаман жаңалық» деп айтатын, цинизмге жақын анықтама, бірақ оны жоққа шығара алмаймыз. Әрине, жаңалықтың жаманы не жақсысы болмайды; жаңалық өз алдына жаңалық бола тұра, шынымен де ақпараттық маңыздылығы бар хабарлама болуы қажет.

Журналист Марк Григорян блогында әріптесі Эндрю Маррдың «Менің кәсібім» (Andrew Marr. My Trade) атты кітаптан үзіндіні орысшаға аударып жариялаған еді. Марр (суретте) Би-би-сидің саяси редакторы, The Independent газетін басқарып, The Economist журналында, The Scotsman газетінде қызмет атқарды, қазір өз шоуының жүргізушісі. Британияның беделді журналисі болып саналады, әрі өзінің «Andrew Marr’s History of Modern Britain» кітабымен танымал. Сонымен, Жаңалық дегеніміз не сұрағына Марк Григорянның аудармасы бойынша 4 бөлімге бөліп тастаған жазбаларымнан түсінуге тырысайық.

Бұл сұрақ көп журналистерге дамыл бермейді. Әрине, кейбір оқиғалар барлығымызды дерлік қызықтырады. Шектен шығу жағдайлары арамызда шиеленіс туғызады, жан түршігетін немесе ерекшеленіп тұратын. Бірақ осындай оқиғалардың сенімді жеткізушісі жоқ. Жаңалықтық индустрияға шикі материал қажет, үлкен форматты 20 шақты бетті күнде толтыру үшін, сағат сайынғы эфирге жаңалықтық бюллетеньді жариялау үшін «отын» қажет.  Содан журналистер өз уақытын тек қана төтенше оқиғаларға бөле алмайды, себебі жаңалықтар жаңа, жүйелі түрде, сағат сайын, күн сайын шығып тұру керек. Бірақ кей-кезде бір күннің ішінде көптеген оқиғалар болып та қалады.

Жалғасы бар.

Құлшыныс, тәжірибе, позиция иелері

90 -жылдардан бастап журналистер мерекесі 28 маусымда тойланады. Дәл осы күні БАҚ туралы алғашқы заң қабылданған болатын. Бірақ, 2006 жылы Парламент депутаттары қалам иелерінің мерекесін маусымның соңғы жексенбісіне белгіледі.

БАҚ қызметкерлеріне кәсіби мереке күнінде шығармашылық шабыттың шарықтауын, еңбекте табысқа жете беруін тілеймін! Қаламдарыңыз мұқалмасын!

ВВС ізімен(9)

Редактордың қажеттілігі жайында

Материалды жариялау алдында, оны біреу тексерген жақсы. Бұл функцияны веб-сайттың редакторы, немесе редакциядағы журналистер кезектесіп атқарауы мүмкін. Бірақ редакцияланбаған материалды жариялауға болмайды. Себебі ең керемет журналист немесе жазушының өзі қатесін байқамауы, не бір сөзді/мәтінді қайталап жазуы мүмкін. Редактор мәтінді өзгертсе, одан қорықпау керек. Бұл оның жұмысы. Редактор мәтінді көркемдеп, өңдейді, бұл сіздің қолыңыздан да келуі мүмкін, бірақ кейде автор өз материалына қайта-қайта қарап, көп уақытын бөлгендіктен, керісінше біраз қателіктерді(тек қана орфографиялық немесе пунктуациялық емес, стилистикалық қателер де) байқамауы мүмкін.

Редактор мәтінді толық түсіне алмайтын жағдайда, оны редакторға түсіндіріп, оқырманға түсінетіндей қылып, қайта жазу қажет.

Жақсы редактор мақаланың заңнамалық жағын да қарастыру қажет, осылайша веб-сайт  дау-дамайдан/арыздардан аулақ болады.

P.S. немесе Ал мен болсам,…

Өз басым блогта көп қате жіберемін, кейде асығып, кейде байқамай, кейде білместіктен. Бақытыма орай, менің оқырмандарым қателерімді көрсе, айтуды ұмытпайды, осындай қате кетті деп хат(пікір емес) жазады. Сіздердің барлықтарыңызға көп рахмет.

Редакциялар жайында айтатын болсам, шынымен де редакторлық және корректорлық жұмыс өте маңызды, әрі міндетті түрде болады. Газет, не ТВ болсын, апта сайын журналистер және осы БАҚ қызметкерлері жиналып, өткен аптаның материалдарына шолу жасайды, қателіктерін көрсетеді, проблемаларды талқылайды.

Интернеттегі веб-сайттар жайында айтатын болсам, өзім  «Интерньюс Казахстан» сайтына материал жіберген кезде, оны еш өзгертпестен жариялапты. Қызық, негізі, ішінде қателер бар еді.

Біз қайдамыз, олар қайда?

Қазақстан Бүгін: 13:04 29.04.2009

Мәжіліс «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпараттық-коммуникациялық желілер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады.

Республикада интернет-технологияларды дамытудың қазіргі деңгейіне заңнаманы сәйкес келтіру мақсатында заң жобасында негізгі ұғымдарды анықтайтын ақпараттық-коммуникациялық желілерде деректерді берудің үдерісіне қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін реттейтін ережелерді және қолданыстағы заңнамада бекітіп беру ұсынылады. Мысалы, қолданыстағы «веб-сайт» ұғымы порталдар, форумдар, блогтар, интернет – теледидар және басқа технологиялар көмегімен интернет желісінде ақпаратты орналастыруды қамтымайды. Сондықтан осы заң жобасында кең ауқымды «веб-сайт» ұғымын «интернет-ресурс» ұғымына ауыстыру көзделген.

Осы іс-шараларды іске асыру мақсаттарында сотқа міндетті түрде талапты енгізумен, прокурорға мүмкіндік беретін (бұқаралық ақпарат құралының өнімдерін) ақпараттың жариялануын тоқтату туралы қаулының нормасын «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасы заңына енгізу ұсынылған.

Интернет желісінің қазақстандық сегментінде орналасқан сайттарға қатысты істерді қарау іс-жүргізудің талабының тәртібінде жүзеге асырылатын болады.

Толығымен мына жерде

Заң күшке енетін болса, Қазақстан территориясында әр блог/сайт БАҚ болып саналады (ал әр блогшы – журналист?),  веб-ресурстар тіркелуден өтуге тиісті, ал еліміздің соты шетелдік веб-сайттарға кіру жолдарын жауып тастауға құқылы болады. KZ зонасындағы веб-жобалар күрт азайып, нарықта Қазнеттің бәсекелестігі аңызға айналмақ.

Жоғарыдағылар «қажетсіз» сайт пен блогтарға бан қойып, әуреленбейді, енді бәрі ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ болмақ! Осыған қарап, Біз (блогшы/юзер/ азаматтар/ журналистер) және Олардың арасында қаншалықты алшақтық бар екеніне көзіміз жетті. Бұл алшақтық барда ешкім де ұтпайтыны анық!

Қазнеттің белсенді қолданушыларын өздерінің бұл заңға қарсы екенін көрсету үшін 13 мамыр 2009 ж сағат 15 пен 16 аралығында ( Астана уақыты) Қазақстанның интернет кеңістігіне шықпауға шақырады. «Бұл рәсім арқылы Заң қабылдана қалған жағдайда Қазнеттің қандай күйге түсетінін көрсеткіміз келеді» дейді.

P.S. суретте соқыр Фемида

ВВС ізімен(7)

Мәтінді көркемдеу

Сөздің астын сызыду қолданбауғы тырысу керек, себебі оқырман оны гиперсілтеме деп ойлап қалуы мүмкін. БАС ӘРІППЕН жазуды да байқап қолдану қажет, себебі Интернет этикасы бойынша бұл айқайлауды білдіреді.
Жуандатып жазылған әріптер курсивпен жазылғандарға қарағанда жеңілдеу оқылады. Леп белгісі кереметтей назар аудартпайды, әсіресе бірнешеуін қойсаңыз!!!
Аты-жөнін (басында атын әлде фамилиясын жазу қажет), лауазымды, даталарды (мысалы бір датаны әртүрлі жазуға болады 3 қазан 2006 ж., 3/10/06, 03.10.06) қалай жазу керек екеніне байланысты редакциялық саясатты құрастырған дұрыс. Қай амалды қолдансаңыз да дұрыс болады, бірақ веб-сайттағы/блогтағы авторлар тиімді, ыңғайлы тәсілді таңдап, оны барлығы бірдей қолдануы қажет. Сонымен қатар, «тыйым салынған» клише сөздерді қолданбаған дұрыс. Бұл цензура емес, бұл ереже, ол сайттағы мәтіндердің стилистикалық бірегейлігін көрсетеді. Беделді жаңалықтық агенттіктер мен баспасөздер немесе телерадиокомпаниялар стильге талаптарын да жариялайды. Осындай кітаптың мысалын мына жерде көруге болады http://www.guardian.co.uk/styleguide

BBC ізімен (6)

Өзіңіз
Қалай болса да, журналистикада ең бастысы – жақсы жазу. Бұл барлық ережелерді сақтауға қарағанда маңызды. Ағылшын журналистері: оқырман жайлы бәрін білу қажет,- деп айтады. Батыстық газет және журнал баспагерлері оқырманы жайлы көбірек ақпарат жинау үшін миллиондаған доллар жұмсайды. Оларды не қызықтырады, қандай мәселе/проблемалары, қандай тілегі бар деген сияқты… Мысалы, сіз мәдениет жайында жазатын болсаңыз, аудиторияның жас шамасын білу қажет. Егер аудиторияңыз жас болса, оларға ересектеу аудитория білетін біраз нәрсені түсіндіруіңізге тура келеді. Оқырман жайындағы ақпаратты сайттағы чаттар мен форумдар(блогта пікірлер мен қонақ кітабы) арқылы білуге болады. Бірақ кейде чатта көп отыратын адамдардың пікірі басқа оқырман пікірімен сай келмеуі мүмкін.

P.S. осыған қарсы пікір іспеттес http://plushev.com/2009/03/24/3931/